Vriendennieuws
Benieuwd wat de vrienden van het museum allemaal doen? Hier vind je een overzicht van nieuws, activiteiten en bijdragen.
Juni 2024
Object in de kijker
Een ijzeren hertog uit Toledo begon een lange oorlog met een schrikbewind
Het wordt een pronkstuk op onze najaarstentoonstelling Eeuwige Lente – Tuinen en Wandtapijten in de Renaissance: een allegorie op de wreedheid in de vorm van een schilderij, met als onderwerp het schrikbewind van de Hertog van Alva. Don Fernando Álvarez de Toledo, zoals de ‘ijzeren hertog’ eigenlijk heette, was een geduchte veldheer die de Spaanse Habsburgers al sinds 1535 had gediend in gevechten met de Turken en in Italië. Die houwdegen van hoge Spaanse adel vond Philips II dé geschikte man om de haarden van opstand in de Lage Landen uit te doven. De Beeldenstorm had in de zomer van 1566 grote vernielingen aangericht in onze kerken en de lokale overheden hadden niet ingegrepen. Philips II nam het vooral zijn edelen in de Lage Landen kwalijk dat ze niet waren opgetreden tegen de beeldenbrekers en de opstootjes die ermee gepaard gingen.
Zo kwam Alva met een leger van 10.000 geharde tercios uit Spanje in de zomer van 1566 afzakken naar onze streken. In augustus was hij in Brussel en hij stelde meteen een speciale rechtbank in om de schuldigen te straffen. Dat was de Raad van Beroerten, die al snel de Bloedraad werd genoemd. Alva zelf zat de Raad voor en zag erop toe dat 10.000 veroordelingen, waarvan 1100 doodstraffen, werden gevonnist. Zo werden op 5 juni 1568 Egmond en Horne onthoofd op de Brusselse Grote Markt.
Die gebeurtenis, die heel Europa schokte, is afgebeeld op ons schilderij, dat een halve eeuw later gemaakt werd door een anonieme schilder. Het komt uit het Centraal Museum van Utrecht en vertoont de baardige Alva op zijn troon, met links van hem een andere in de opstandige kringen gehate figuur, Philips’ voornaamste raadgever in de Nederlanden Granvelle, die in 1559 aangesteld was als aartsbisschop van Mechelen. Hij zet Alva met een op diens oor gerichte blaasbalg aan tot huiveringwekkende straffen. Een duivelachtig persoon houdt achter de twee de kronen van Paus en Koning omhoog. Leden van de Bloedraad staan rechts van hun voorzitter, die de ketting vasthoudt waarmee zeventien maagden geketend zijn. Die maagden stellen de zeventien provinciën voor die de Habsburgse Nederlanden in die jaren telden. Aan de kant van de kijker zijn de door hun wapenschilden aangeduide provincies Brabant, Vlaanderen, Zeeland, Friesland en Holland afgebeeld. Rechts daarvan staan leden van de Staten Generaal afgebeeld, die deels uit ontzetting hun hand voor de mond slaan.
Om de wandaden van de ijzeren hertog aan te geven toont het schilderij drie vensters die uitzicht bieden op de gieren die wachten op de kadavers, de onthoofding van Egmond en Horne en de galgen voor de andere slachtoffers. De landvoogdes Margaretha van Parma (‘Madame Confiscatie) haalt ervoor met een sleepnet de verbeurd verklaarde goederen bijeen.
Een gruwelijk geheel dat de schanddaden van de Spaanse bezetter wilde vastleggen.
Onder de afbeelding staat te lezen:
Eersamen hier siet ghij lustigh wt gestreken
Duc Dalba in sijnen tijrannigen troon met sweerden boylen stroppen besteken
Scheurende met de hant slants preveligen school.
Gramvelle die vlijtich arbeijt om duijvels loon blaest hem dooren vol deur vraeckende haet
dies haer den duijvel elck laet sien een croon te verdienen
deur tvoorstaen van den geestelijcken staet.
Bij hem staen scherprechter en sijnen bloetraet
Voor hem knielen als slauwen in banden 17 Joncvrouwen seer desolaet
die werpen Gods woort wt haere handen en vallen deur neer, hem te voet.
Haer vrome inwoonders siet men worgen en branden blijckende aen Horen en Egemont
en die vant verbont die waeren onthalst
en in de bloetmeers gront vist Madame Confiscatie het goet.
De Staeten stoppen wt vreese demont ste staensde als stocken.
Natuurlijk ging het zoals bij elke oorlog niet zozeer om de feiten als wel om de emoties. In 1615, middenin het Twaalfjarig Bestand, wilden de opdrachtgevers van dit schilderij met deze bloedige herinneringen oproepen tot hernieuwde oorlog. Dat lukte ze: zes jaar later begon men opgewekt aan nog eens dertig jaar oorlogsgeweld. Nu, ruim vier eeuwen later, kunnen wij ons afvragen of de wereld er zoveel redelijker op is geworden… De Eeuwige Lente is nog niet overal doorgebroken, maar dus wél in ons Hof van Busleyden, vanaf december 2024!
Rogier Chorus
Terugblik op de heropening en Ridders van het Gulden Vlies
Op 21 februari kregen wij als vrienden van het museum een voorproefje van de feestelijke heropening van het Hof van Busleyden, een dag later. Wij konden de nieuwe opstelling met geregelde knipoogjes naar de actualiteit bewonderen en kregen daarbij uitleg van Hannah Thijs, hoofd Collectie en Tentoonstellingen. Zo zetten in de openingszaal de twee op heden en verleden gerichte bollen de nieuwe toon.
Toppunt was natuurlijk de expo Ridders van het Gulden Vlies in het souterrain waar je zittend kon genieten van de gouden praal der wapenschilden. De achtergrond van de Orde van het Gulden Vlies werd zichtbaar in de ruimten ernaast. Er hing onder veel meer een mooi portret van de kanselier der Orde, de rechtsgeleerde Fries Viglius, die nota bene zelf niet van adel was. Moderne kunst gaf actuele accenten aan en correcties op zaken zoals de strikt op mannen gerichte samenleving van toen.
In de koffiebar van het heringerichte Schipke konden wij nog nagenieten van al dit moois, dat weer vrij toegankelijk is voor de vrienden. Met dank aan de gastvrije museumstaf van Kristl, Hannah, Mars en collega’s!
Rogier Chorus
Bezoek aan Depot Rato
Op 28 mei brachten wij een bezoek aan het nieuwe depot van het Hof van Busleyden, Depot Rato. We werden rondgeleid door Elke Verhoeven, verantwoordelijk voor het beheer van de kunstcollectie van het museum. Zij beschikt naast enkele andere medewerkers van het museum, waaronder Famke Peeters en restaurator Jeannine Van Roy, over een team van vrijwilligers. Die hebben haar de afgelopen maanden bijgestaan om het depot zo efficiënt mogelijk en op een verantwoorde wijze te vullen.
Bij binnenkomst werden we aangestaard door enkele bustes van 19e-eeuwse burgemeesters en andere beeldhouwwerken in gips, marmer en steen. De rekken waarop zij een plaats hebben gekregen, fungeren als voorproefje voor de bezoekers. Ze zullen met een zekere regelmaat met andere beelden gevuld worden.
De voorgeschiedenis van het nieuwe depot kende enkele problemen die opgelost moesten worden vooraleer er kon worden nagedacht over de daadwerkelijke verhuis van een tijdelijke opslagplaats naar het nieuwe onderkomen. De stad kocht Depot Rato tien jaar geleden aan, toen het Hof van Busleyden zijn deuren sloot in aanloop naar een grondige verbouwing. Het gebouw was op dat moment nog niet klaar om de collectiestukken te herbergen.
In eerste instantie werd daarom gebruik gemaakt van een grote hal naast het huidige depot. Daarvan was evenwel bekend dat het op termijn afgebroken moest worden om plaats te maken voor woningen. De ingepakte schilderijen werden er op rekken geplaatst en de beeldhouwwerken op kunststof paletten. Toen deze ruimte, zoals voorzien, afgebroken werd, verhuisde het grootste deel ervan naar een depot buiten de stad. De rest werd opgeslagen in het stadsmagazijn.
Intussen begon de constructie van wanden in zogenaamd hennep-kalk-beton, dat vocht opneemt als de relatieve luchtvochtigheid te hoog is en dat weer afgeeft wanneer het te droog is. Daardoor is de installatie van een duur en energievretend klimatisatiesysteem niet nodig. Door een constructiefout bij de vervaardiging van de wanden in dit materiaal liep de inrichting van het depot evenwel ernstige vertraging op. Bovendien werd besloten om de dakconstructie te vervangen om te voorkomen dat bij hevige regen er insijpeling van water zou plaatsvinden. Als gevolg daarvan vertraagde de ingebruikname van het depot met nog enkele jaren. Maar uitgangspunt was: als je iets doet, doe het dan goed!
Na vele jaren is het nu dan zover dat het depot in dit najaar volledig gevuld en operationeel zal zijn. Het gebouw zal niet alleen de reserves van het Hof van Busleyden huisvesten. Ook onze stadsbibliotheek heeft er vele tienduizenden minder vaak gelezen of geraadpleegde boeken in rekken geplaatst. Om zoveel mogelijk ruimte te sparen zijn deze rekken door middel van een verrolbaar systeem tegen elkaar geplaatst. Medewerkers creëren door aan een wiel te draaien een gang die toegang verleent tot de rekken. Verder maakt ook de Dienst Archeologie dankbaar gebruik van het gebouw. Van de omvangrijke archeologische verzameling maken ook de resten van 41 boeren deel uit die op 23 oktober 1798 tijdens de “Boerenkrijg” werden gefusilleerd. De skeletten werden enkele jaren geleden, bij de aanleg van de parkeergarage op het Sint-Romboutskerkhof, opgegraven. Mechelse erfgoedinstellingen zullen eveneens een beroep kunnen doen op het depot, al is de hoeveelheid ruimte die daarvoor beschikbaar is beperkt.
Het nieuwe depot is in grote lijnen verdeeld in acht boxen. Beperken we ons tot de kunstwerken uit het Hof van Busleyden dan zien we dat in elke box een of meerdere specifieke onderdelen van de collectie worden opgeslagen: schilderijen, kleine beeldhouwwerken, grafiek, wandtapijten, vijzels en zelfs tinnen pispotten afkomstig van de 18e-eeuwse voorganger van het OCMW (Sociaal Huis). Elk rek en elke plank van zo’n rek heeft zijn eigen nummer met barcode zodat precies kan worden bijgehouden waar zich een bepaald object bevindt. Verder is precies bekend wat zich in de genummerde dozen op deze rekken bevindt. Wie bijvoorbeeld op zoek gaat naar tekeningen van Alfred Ost, zal die op deze manier heel gemakkelijk vinden. Dat alles is voor de medewerkers toegankelijk via een digitaal registratiesysteem (Adlib). Trots toonde Elke ons een van de rekken waarop de middelgrote schilderijen hangen met daarop o.a. “De oorlogssoep” van Rik Verheijden en “De mosseleter” van Alexander Struijs. Wie ooit op de zolders van het Hof van Busleyden is geweest waar deze schilderijen ook op rekken hingen, zal zien dat het huidige bewaarsysteem kwalitatief gezien vele malen beter is en dus bijdraagt tot een veilige en verantwoorde bewaaromgeving van de kunstwerken. De echte topwerken, bijvoorbeeld de schilderijen van Rik Wouters, bevinden zich niet in Depot Rato maar in een speciaal geklimatiseerd depot in het Hof van Busleyden.
Depot Rato omvat, naast de loods met kunstwerken uit het Hof van Busleyden, nog een tweede loods. Daar worden onder andere documenten van het stadsarchief bewaard die volgens de Archiefwet een aantal jaren bijgehouden moeten worden vooraleer ze vernietigd mogen worden. Dat laatste gebeurt op zeer zorgvuldige wijze want documenten die een bijzonder karakter hebben, zoals notulen van de Gemeenteraad, mogen natuurlijk nooit in de papierversnipperaar belanden. Hiervoor gelden dan ook zeer strikte richtlijnen. Maar ook de reuzen en de wagens van de Ommegang zullen binnenkort naar dit tweede depot verhuizen. De draak en de walvis zijn er al, zoals te zien is op deze foto.
Depot Rato mag gezien worden! Het gebouw beschikt niet alleen over opslagruimtes maar er is verder een quarantaine-ruimte en een speciale kamer, de zogenaamde anoxie-kamer. Daar kunnen voorwerpen die ervan worden verdacht aangetast te zijn door insecten behandeld worden. Gedurende een maand worden dergelijke werken opgesloten in een zuurstofvrije omgeving, met als gevolg dat alle levende organismen sterven. Met dit gebouw geeft Mechelen een mooi visitekaartje af voor verantwoord collectiebeheer en geldt zo als voorbeeld voor andere musea in Vlaanderen.
Wim Hüsken
Nieuws van het museum
In juni beëindigden we de tentoonstelling Ridders van het Gulden Vlies met een feestelijk slotweekend. Met nationale persaandacht, een uitverkochte catalogus en een opkomst van bijna 27.000 bezoekers mogen we dit een groot succes noemen! Bedankt aan alle vrienden die de expo bezochten.
Tijdens de zomer vestigen we graag de aandacht op de vernieuwde vaste collectie en heraangelegde tuinen. Nu deze mooi in bloei staan is het de perfecte omgeving om van een drankje uit het museumcafé te genieten.
Achter de schermen zitten we natuurlijk niet stil. Team Museum Hof van Busleyden is al druk in de weer met de opening van Depot Rato en onze volgende tentoonstelling: Eeuwige Lente. Tuinen en Wandtapijten in de Renaissance.
In deze expo brengen we de pracht en praal van de weelderige renaissancetuinen weer tot leven met imposante wandtapijten en andere kunstschatten uit de collectie van Antoine Perrenot de Granvelle.
Tegelijk wil deze tentoonstelling de spanning tussen menselijke kunstgrepen en natuur blootleggen. Want ons verlangen om de natuur vorm te geven is van alle tijden en dus ook vandaag brandend actueel.
Eeuwige Lente zal lopen van 14 december 2024 tot 16 maart 2025.
Nog meer vriendennieuws lezen? Duik het archief in: